මතක බත් දානය යන කරුණ අපේ රටේත් තවමත් භාවිතා වෙනවා. කෙනෙක් මියගිය විට හත්දවසේ බණ කියවද්දි එයට කියන්නේ මතක බණ කියලයි. හත්දවසේ දානයට කියන්නේ මතකබත් දානය කියලයි. ඒ පැරණි වචනය තවමත් භාවිතා වෙනවා. 'මත' කියන්නේ 'මිය ගිය'යන තේරුමටයි. මියගිය කෙනා වෙනුවෙන් කියැවෙන බණ 'මතකබණ' යි. මිය ගියවුන් වෙනුවෙන් දෙන දානය 'මතකදානය' යි. දැන් කාලයේ කරන්නේ ඒ මියගියවුන් වෙනුවෙන් පිනක් ඉපදවෙන ආකරයේ උතුම් චාරිත්රයක යෙදීම යි. ඒ තුලින් මියගිය ඤාතීන් සැපවත් වෙනවා.
නමුත් බුද්ධාකාලේ සැවත් නුවර තිබුනේ වෙන ක්රමයක්. මිය ගියවුන් උදෙසා ඒ කාලේ මිනිස්සුත් මතකබත් දානයක් බාහ්මණයන්ට දුන්නා. ඒ දානය වෙනුවෙන් ගොඩාක් එළුබැටලුවෝ මරණවා. ඒ සතුන් මරවලා ඒ මස් උයලයි දානය දුන්නේ..
සැවැත්නුවර පිඬුසිඟා වැඩිය භික්ෂූන් වහන්සේලාට මේ මිනිස්සු සතුන් මරා මතකබත් දානයට සූදානම් වෙන ආකරය දැක ගන්නට ලැබුනා. ඒ භික්ෂූන් සවත් වරුවේ භාග්යවතුන් වහන්සේ බැහැ දැක වන්දනා කොට ඒ කාරණය විමසුවා.
"ස්වාමීනී භාග්යවතුන් වහන්ස, මේ මිනිස්සු බොහෝ ප්රාණීන්ගේ ජීවිත වනසලා බ්රාහ්මණයන් කැඳවලා මියගිය අය වෙනුවෙන් මතකබතක් දෙනවා. මේ ක්රමයේ මතක බතකින් කිසියම් දියුණුවක් තියෙනවා ද?"
"මහණෙනි, කිසි දියුණුවක් ලැබෙන්නේ නෑ. මතකබතක් දෙනවා කියලා ප්රාණඝාතයෙන් රැස්වෙන පවේ නම් දියුණුවක් වේවි. ඉස්සර කාලේ හිටපු නුවණැත්තෝ ආකාසේ වැඩහිඳගෙන බණ කියලා ඔය ආකරයේ මතක බතේ ඇති නපුරු විපාක පෙන්නා දුන්නා. එතකොටයි ඒ කාලේ දඹදිව මිනිස්සු සතුන් මරා දෙන මතක්බත් දානය අත්හැරියේ."
එතකොට ඒ භීක්ෂූන් වහන්සේලා ඒ අතීත කතාව කියා දෙන ලෙස භාග්යවතුන් වහන්සේට ආයාචණා කළා..
"මහණෙනි, ඉතා ඉස්සර කාලෙක බරණැස් පුරේ බ්රහ්මදත්ත කියල රජෙක් වාසය කළා. ඒ කාලෙ තුන්වේදයේ ම පරතෙරට පත් දිසාපාමොක් ආචර්ය වූ එක්තරා බ්රාහ්මණයෙකුට මතකබතක් දෙන්න ඕනා වුනා. ඔහු ඒ වෙනුවෙන් එළුවෙක් ගෙනාවා. තම ශිෂ්යයෙකුට කතා කරලා මෙහෙම කිව්වා.
"දරුව... මේ එළුවා ගඟට ඇන්න ගොහින් හොඳ හැටියට නාවපන්.. ඊට පස්සේ බෙල්ලට මල් මාලයක් දාලා, ශුද්ධ අළුවලින් ඇඟිලි පහ ම හිටින්ට ඉරි ඇඳලා මෙහෙ ඇන්න වරෙන්'
එතකොට ඒ ශිෂ්යයා අර එළුවාව ගඟට ගෙනෙහින් නෑව්වා. මල් මාලයක් පැලැන්දුවා. ඇගිලි පහම හිටින්ට ශුද්ධ අළුවලින් ඉරි සලකුණු තිබ්බා. ගංගා තිරයේ එළුවාව තිබ්බා.
එළුවා දන්නවා දැන් එයාව මරන්නයි යන්නේ කියලා. මේ පෙර ආත්මේ කරපු කර්මයක්. මේ ආත්මේ ඒ කර්මය අවසන් වෙනවා කියලත් දැක්කා. දැකලා කළයක් බිඳින්නැහේ මහා හඬින් සිනහසුනා. ඊට පස්සෙ තමන්ව මරන බ්රාහ්මණයාට මොකක්ද වෙන්නේ කියලා බැලුවා. තමන්ට මෙතෙක් අත්වූ දුක්ඛිත ඉරණම මේ බමුණාටත් අත්වෙනවා නේද කියල ඔහු ගැන මහා දුකක් හටගත්තා. එතකොට එළුවා මහා දුක්ඛිත හඬකින් හැඬුවා.
එතකොට ඒ බමුණා ගේ ශිෂ්ය පිරිස එළුවා වටකරගෙන ප්රශ්න කළා.. "මිත්ර එළුව.. ඇයි නුඹ මහා සද්දෙට හිනාවෙලා හිට ටික වෙලාවකින් හඬන්න පටන් ගත්තේ?"
"අනේ.. ඔය කාරණය මගෙන් අහන්න ඕනා මෙතැන නොවේ. නුඹලා ගේ ආචාර්ය බ්රාහ්මණයා ළගට මාව එක්කරගෙන යන්න. එතැනදී මං කියඤ්ඤං"
එතකොට ඔවුන් එළුවා රැගෙන ආචාර්ය බ්රාහ්මණයා ළගට ගියා. මේ සියලු විස්තර පවසා සිටියා. බ්රාහ්මණයා එළුවාට කතා කළා..
"හරි.. එළුවෝ... දැන් කියාපන්... මහා හඬින් හිනාවුනේ ඇයි?... ඊට පස්සේ හඬාවැටුනේ ඇයි..?"
"බ්රාහ්මණය.. මට මගේ පෙර ආත්මේ මතක් වුනා. මාත් පෙර ආත්මේ ඔහේ වගේම හොඳට වේදය ඉගෙන ගත්තු බ්රාහ්මණයෙක්. මාත් මතකබතක් දෙන්න ඕනා කියලා එළුවෙක් මැරුවා. දානෙත් දුන්නා. ඒ එක එළුවෙකු මරාපු පවෙන් හාරසිය අනූනව ආත්මයක් ම හිස ගැසුම් කෑවා. මේ පන්සිය වෙනි ආත්මේ. මේ ආත්මෙන් මගේ ඒ පාපෙ ඉවරයි. ඒ දුකෙන් මං නිදහස් වෙනවා නේද කියල සිතුනාම මට සන්තෝෂෙට හිනාගියා..
ඊළඟට මට හැඬුනේ මේකට යි.. 'දැන් මේ බ්රාහ්මණයා මාව මරලා මං දුක් විඳිනවා වගේම පන්සියයක් ආත්ම හිසගැසුම් කන්න වෙනවා නේද ! මහා දුකකට පත්වෙනවා නේද ! ' කියලා හිතුනා. ආන්න ඒකටයි මට හඬුනේ ! "
"ප්රිය එළුවා.. ඔබ භය ගන්ට කාරි නෑ. මං නුඹව මරන්නෙ නෑ"
"බ්රාහ්මණය, ඔබ මොනවද මේ කියන්නේ? ඔබ මාව මැරුවත්, නොමැරුවත් අද සිදුවෙන මගේ මරණෙන් මාව මුදවන්ට සමත් කෙනෙක් නෑ"
" නෑ... එළුව.. භය වෙන්ට එපා.. මං නුඹට ආරක්ෂාව දෙනවා. නුඹත් සමග ම හැසිරෙනවා."
"නෑ බ්රාහ්මණය, මට ඔබෙන් ලැබෙන්නේ ස්වල්ප ආරක්ෂාවක්. නමුත් මා විසින් එදා කරපු පාපය ම යි මහා බරපතල"
එතකොට බාහ්මණයා එළුවාට නිදහසේ ඉන්න හැරියා. මේ එළුවාව කාටවත් මරන්න දෙන්නේ නෑ කියල එළුවත් අරගෙන ශිෂ්ය පිරිසත් සමග පිටත් වුනා. එතකොට එළුවා ගල්තලාවක් මතට දිව්වා. එතැන තිබුණ පැලෑටි පඳුරකට නැගී බෙල්ල උස්සලා ඒ පැළෑටි වල කොළ කන්න පටන් ගත්තා. සැනින් ම අහස ගොරවලා අර ගල්තලාවට හෙණයක් පාත් වූනා. හෙනේ වැදුන තැනින් ගල් පතුරක් විසිවුනා.. කෙළින්ම ගිහින් එළුවා ගේ බෙල්ලට වැදිලා හිස කඳින් වෙන් වුනා ! මේ සිදුවීම බලන්න මිනිස්සු රැස්වුනා..
මේ සිදුවීම බලාගෙන හිටියා එතන එක් රුක් දෙවියෙක්. ඒ රුක් දෙවියා වෙන කව් රුවත් නොවේ බෝධිසත්වයෝ, ඉතින් ඒ දෙවියා තමගේම දෙවානුභාවයෙක් මහජනයාට තමන්ව පේන්න සැලැස්සුවා. අහසේ පළඟක් බැඳගෙන වාඩිවුනා. මිහිරි සරින් මේ ගාථාව පැවසුවා..
'ඉදින් දනිත් නම් ලෝවැස්සෝ
ඉපිද මරෙන මේ දුක උපදින තැන
නැති කිසිදා කිසි සතෙකු මරන්නේ
සතුන් මරන්නා සොව ම ලබන්නේ'
ඉතින් ඒ දෙවියා මහජනතාවට සතර අපායේ දුක ගැන කියාදුන්නා. භයානක නිරයේ වැටී අනත්ත දුක් විඳින සතුන් ගැන කියා දුන්නා. ඒ බණ ඇසු මිනිස්සු මතකබත් පිණිස සතුන් මැරීම අත්හැරියා. දානාදී පින්කම් කරන්න පටන් ගත්තා. ඒ කාලේ රුක් දෙවියා වෙලා සිටියේ මම යි..
පින්වතුනේ, පින්වත් දරුවනේ,
බලන්න එදා ඒ මිනිස්සු තමන්ට කරුණු පහදා දෙන්න කෙනෙක් හිටියේ නැති නිසා පව් කළේ නමුත් අපමහා බෝසත් දෙවිඳා බණ කියූ නිසා ඔවුන්ට පවේ භයානකකම වැටහුනා. පව් අත්හැරියා. පින් රැස්කළා. දැන් අපට ඒ මහාබෝසතුන් සම්බුදු බව ලබා බුදු කෙනෙකුන් හැටියට වදාළ ධර්මය තියෙනවා. ඒ ධර්මය ඉගෙන අපිත් පව් අත්හරිමු. පින් රැස්කරමු...
උපුටා ගැනීම(ණුවණ වැඩෙන බෝසත් කථා - පුජ්ය කිරිබත්ගොඩ ඤාණානන්ද ස්වාමීන් වහන්සේ
නමුත් බුද්ධාකාලේ සැවත් නුවර තිබුනේ වෙන ක්රමයක්. මිය ගියවුන් උදෙසා ඒ කාලේ මිනිස්සුත් මතකබත් දානයක් බාහ්මණයන්ට දුන්නා. ඒ දානය වෙනුවෙන් ගොඩාක් එළුබැටලුවෝ මරණවා. ඒ සතුන් මරවලා ඒ මස් උයලයි දානය දුන්නේ..
සැවැත්නුවර පිඬුසිඟා වැඩිය භික්ෂූන් වහන්සේලාට මේ මිනිස්සු සතුන් මරා මතකබත් දානයට සූදානම් වෙන ආකරය දැක ගන්නට ලැබුනා. ඒ භික්ෂූන් සවත් වරුවේ භාග්යවතුන් වහන්සේ බැහැ දැක වන්දනා කොට ඒ කාරණය විමසුවා.
"ස්වාමීනී භාග්යවතුන් වහන්ස, මේ මිනිස්සු බොහෝ ප්රාණීන්ගේ ජීවිත වනසලා බ්රාහ්මණයන් කැඳවලා මියගිය අය වෙනුවෙන් මතකබතක් දෙනවා. මේ ක්රමයේ මතක බතකින් කිසියම් දියුණුවක් තියෙනවා ද?"
"මහණෙනි, කිසි දියුණුවක් ලැබෙන්නේ නෑ. මතකබතක් දෙනවා කියලා ප්රාණඝාතයෙන් රැස්වෙන පවේ නම් දියුණුවක් වේවි. ඉස්සර කාලේ හිටපු නුවණැත්තෝ ආකාසේ වැඩහිඳගෙන බණ කියලා ඔය ආකරයේ මතක බතේ ඇති නපුරු විපාක පෙන්නා දුන්නා. එතකොටයි ඒ කාලේ දඹදිව මිනිස්සු සතුන් මරා දෙන මතක්බත් දානය අත්හැරියේ."
එතකොට ඒ භීක්ෂූන් වහන්සේලා ඒ අතීත කතාව කියා දෙන ලෙස භාග්යවතුන් වහන්සේට ආයාචණා කළා..
"මහණෙනි, ඉතා ඉස්සර කාලෙක බරණැස් පුරේ බ්රහ්මදත්ත කියල රජෙක් වාසය කළා. ඒ කාලෙ තුන්වේදයේ ම පරතෙරට පත් දිසාපාමොක් ආචර්ය වූ එක්තරා බ්රාහ්මණයෙකුට මතකබතක් දෙන්න ඕනා වුනා. ඔහු ඒ වෙනුවෙන් එළුවෙක් ගෙනාවා. තම ශිෂ්යයෙකුට කතා කරලා මෙහෙම කිව්වා.
"දරුව... මේ එළුවා ගඟට ඇන්න ගොහින් හොඳ හැටියට නාවපන්.. ඊට පස්සේ බෙල්ලට මල් මාලයක් දාලා, ශුද්ධ අළුවලින් ඇඟිලි පහ ම හිටින්ට ඉරි ඇඳලා මෙහෙ ඇන්න වරෙන්'
එතකොට ඒ ශිෂ්යයා අර එළුවාව ගඟට ගෙනෙහින් නෑව්වා. මල් මාලයක් පැලැන්දුවා. ඇගිලි පහම හිටින්ට ශුද්ධ අළුවලින් ඉරි සලකුණු තිබ්බා. ගංගා තිරයේ එළුවාව තිබ්බා.
එළුවා දන්නවා දැන් එයාව මරන්නයි යන්නේ කියලා. මේ පෙර ආත්මේ කරපු කර්මයක්. මේ ආත්මේ ඒ කර්මය අවසන් වෙනවා කියලත් දැක්කා. දැකලා කළයක් බිඳින්නැහේ මහා හඬින් සිනහසුනා. ඊට පස්සෙ තමන්ව මරන බ්රාහ්මණයාට මොකක්ද වෙන්නේ කියලා බැලුවා. තමන්ට මෙතෙක් අත්වූ දුක්ඛිත ඉරණම මේ බමුණාටත් අත්වෙනවා නේද කියල ඔහු ගැන මහා දුකක් හටගත්තා. එතකොට එළුවා මහා දුක්ඛිත හඬකින් හැඬුවා.
එතකොට ඒ බමුණා ගේ ශිෂ්ය පිරිස එළුවා වටකරගෙන ප්රශ්න කළා.. "මිත්ර එළුව.. ඇයි නුඹ මහා සද්දෙට හිනාවෙලා හිට ටික වෙලාවකින් හඬන්න පටන් ගත්තේ?"
"අනේ.. ඔය කාරණය මගෙන් අහන්න ඕනා මෙතැන නොවේ. නුඹලා ගේ ආචාර්ය බ්රාහ්මණයා ළගට මාව එක්කරගෙන යන්න. එතැනදී මං කියඤ්ඤං"
එතකොට ඔවුන් එළුවා රැගෙන ආචාර්ය බ්රාහ්මණයා ළගට ගියා. මේ සියලු විස්තර පවසා සිටියා. බ්රාහ්මණයා එළුවාට කතා කළා..
"හරි.. එළුවෝ... දැන් කියාපන්... මහා හඬින් හිනාවුනේ ඇයි?... ඊට පස්සේ හඬාවැටුනේ ඇයි..?"
"බ්රාහ්මණය.. මට මගේ පෙර ආත්මේ මතක් වුනා. මාත් පෙර ආත්මේ ඔහේ වගේම හොඳට වේදය ඉගෙන ගත්තු බ්රාහ්මණයෙක්. මාත් මතකබතක් දෙන්න ඕනා කියලා එළුවෙක් මැරුවා. දානෙත් දුන්නා. ඒ එක එළුවෙකු මරාපු පවෙන් හාරසිය අනූනව ආත්මයක් ම හිස ගැසුම් කෑවා. මේ පන්සිය වෙනි ආත්මේ. මේ ආත්මෙන් මගේ ඒ පාපෙ ඉවරයි. ඒ දුකෙන් මං නිදහස් වෙනවා නේද කියල සිතුනාම මට සන්තෝෂෙට හිනාගියා..
ඊළඟට මට හැඬුනේ මේකට යි.. 'දැන් මේ බ්රාහ්මණයා මාව මරලා මං දුක් විඳිනවා වගේම පන්සියයක් ආත්ම හිසගැසුම් කන්න වෙනවා නේද ! මහා දුකකට පත්වෙනවා නේද ! ' කියලා හිතුනා. ආන්න ඒකටයි මට හඬුනේ ! "
"ප්රිය එළුවා.. ඔබ භය ගන්ට කාරි නෑ. මං නුඹව මරන්නෙ නෑ"
"බ්රාහ්මණය, ඔබ මොනවද මේ කියන්නේ? ඔබ මාව මැරුවත්, නොමැරුවත් අද සිදුවෙන මගේ මරණෙන් මාව මුදවන්ට සමත් කෙනෙක් නෑ"
" නෑ... එළුව.. භය වෙන්ට එපා.. මං නුඹට ආරක්ෂාව දෙනවා. නුඹත් සමග ම හැසිරෙනවා."
"නෑ බ්රාහ්මණය, මට ඔබෙන් ලැබෙන්නේ ස්වල්ප ආරක්ෂාවක්. නමුත් මා විසින් එදා කරපු පාපය ම යි මහා බරපතල"
එතකොට බාහ්මණයා එළුවාට නිදහසේ ඉන්න හැරියා. මේ එළුවාව කාටවත් මරන්න දෙන්නේ නෑ කියල එළුවත් අරගෙන ශිෂ්ය පිරිසත් සමග පිටත් වුනා. එතකොට එළුවා ගල්තලාවක් මතට දිව්වා. එතැන තිබුණ පැලෑටි පඳුරකට නැගී බෙල්ල උස්සලා ඒ පැළෑටි වල කොළ කන්න පටන් ගත්තා. සැනින් ම අහස ගොරවලා අර ගල්තලාවට හෙණයක් පාත් වූනා. හෙනේ වැදුන තැනින් ගල් පතුරක් විසිවුනා.. කෙළින්ම ගිහින් එළුවා ගේ බෙල්ලට වැදිලා හිස කඳින් වෙන් වුනා ! මේ සිදුවීම බලන්න මිනිස්සු රැස්වුනා..
මේ සිදුවීම බලාගෙන හිටියා එතන එක් රුක් දෙවියෙක්. ඒ රුක් දෙවියා වෙන කව් රුවත් නොවේ බෝධිසත්වයෝ, ඉතින් ඒ දෙවියා තමගේම දෙවානුභාවයෙක් මහජනයාට තමන්ව පේන්න සැලැස්සුවා. අහසේ පළඟක් බැඳගෙන වාඩිවුනා. මිහිරි සරින් මේ ගාථාව පැවසුවා..
'ඉදින් දනිත් නම් ලෝවැස්සෝ
ඉපිද මරෙන මේ දුක උපදින තැන
නැති කිසිදා කිසි සතෙකු මරන්නේ
සතුන් මරන්නා සොව ම ලබන්නේ'
ඉතින් ඒ දෙවියා මහජනතාවට සතර අපායේ දුක ගැන කියාදුන්නා. භයානක නිරයේ වැටී අනත්ත දුක් විඳින සතුන් ගැන කියා දුන්නා. ඒ බණ ඇසු මිනිස්සු මතකබත් පිණිස සතුන් මැරීම අත්හැරියා. දානාදී පින්කම් කරන්න පටන් ගත්තා. ඒ කාලේ රුක් දෙවියා වෙලා සිටියේ මම යි..
පින්වතුනේ, පින්වත් දරුවනේ,
බලන්න එදා ඒ මිනිස්සු තමන්ට කරුණු පහදා දෙන්න කෙනෙක් හිටියේ නැති නිසා පව් කළේ නමුත් අපමහා බෝසත් දෙවිඳා බණ කියූ නිසා ඔවුන්ට පවේ භයානකකම වැටහුනා. පව් අත්හැරියා. පින් රැස්කළා. දැන් අපට ඒ මහාබෝසතුන් සම්බුදු බව ලබා බුදු කෙනෙකුන් හැටියට වදාළ ධර්මය තියෙනවා. ඒ ධර්මය ඉගෙන අපිත් පව් අත්හරිමු. පින් රැස්කරමු...
උපුටා ගැනීම(ණුවණ වැඩෙන බෝසත් කථා - පුජ්ය කිරිබත්ගොඩ ඤාණානන්ද ස්වාමීන් වහන්සේ
