මිනිස්සු ජන්දය දෙන්න ඕනෙ මේව බලලා. වේදිකාවක් ගානේ අරූ හොරා මූ හොරා කිය කිය බෙරිහන් දෙන වැඩපිළිවෙළක් නැති කයිතන්ලට නෙවෙයි. ආර්ථික අර්බුදයට අවශ්‍ය ආර්ථික විද්‍යාවෙන් විසඳුම්
දැන් ආණ්ඩුවට සල්ලි තියෙනවද?
***********************
ජනාධිපතිවරණයට තියෙන්නේ තවත් සති හතරක් පමණයි. ජනාධිපතිවරණ තරඟය තුළ ඉදිරියෙන් ඉන්න අපේක්ෂකයින් තුන් දෙනා විසින්ම රාජ්‍ය අයවැය කෙරෙහි බලපෑමක් සිදු වන විවිධ පොරොන්දු දෙන බවක් පේන්න තිබෙනවා. රාජ්‍ය සේවකයින්ගේ වැටුප් වැඩි කිරීමක ඉඳලා වෙනත් වියදම් වැඩි වෙන යෝජනා වල සිට විවිධ බදු සහන දක්වා පරාසයක පැතිරුණු යෝජනා. මේ එක්ක ගොඩක් දෙනෙක්ට මතු වෙන සාධාරණ ප්‍රශ්නය ඔය කියන දේවල් කරන්න ආණ්ඩුවට සල්ලි තියෙනවද කියන එකයි.
අපි මේ කතා කරන්නේ අවුරුදු දෙකකට කලින් ණය ගෙවා ගන්න බැරුව "බංකොලොත් වුනු" රජයක අයවැය ගැනනේ. ඒ ශ්‍රී ලංකා රජයට දැන් හදිසියේම කප්රුකක් පහළ වෙලා නැහැ. හැබැයි දැන් ශ්‍රී ලංකා රජය අවුරුදු දෙකකට කලින් පල්ල හූරමින් හිටපු හිඟන රජයත් නෙමෙයි. ඒ හිඟන්නාගේ පාත්තරේ මේ වෙද්දී සැලකිය යුතු මුදල් ප්‍රමාණයක් ඉතිරි වී තිබෙනවා.
මේ ජනාධිපතිවරණයෙන් කවුරු දිනුවත් මාස හය හතකින් රටේ ආර්ථිකය කඩාගෙන වැටෙන එකක් නැහැ කියලා මම විශ්වාසයෙන් යුතුව කියන්නේ ඔන්න ඔය හේතුව හින්දා. ඉතාම අසීරුවෙන් ආදායම් වැඩි කරගෙන සහ වියදම් දැඩි ලෙස සීමා කරමින් රජය විසින් යම් මුදලක් ඉතිරි කරගෙන ඉන්න නිසා ලබන අවුරුද්ද සඳහා හදන අයවැයෙන් යම් වියදම් වැඩි කිරීමක් හෝ බදු සහනයක් දෙන්න පුළුවන් අවකාශයක් මේ වෙද්දී හැදිලා තියෙනවා. සීමාව පැන්නුවේ නැත්නම්, එහෙම කළා කියලා කිසිසේත්ම රටේ ආර්ථිකය කඩා වැටෙන්නේ නැහැ.
මේ (2024) අවුරුද්දේ පළමු මාස හයේ බදු ආදායම රුපියල් බිලියන 1,709ක්. මෙම මුදල පසුගිය (2023) වර්ෂයේ පළමු මාස හයට සාපේක්ෂව 42.6%ක වැඩිවීමක්. ජූනි අවසානය සඳහා IMF එක විසින් ලබා දී තිබුණු ඉලක්කය රුපියල් බිලියන 1,500ක් පමණයි. ඒ අනුව, ඉලක්කයට වඩා 14.0%ක් ඉස්සරහට ගිහින් තියෙනවා. රුපියල් වලින් බිලියන 209ක්.
ඔය බදු ආදායමනේ! බදු නොවන ආදායම් එක්ක 2024 පළමු මාස හයේ රජයේ මුළු ආදායම රුපියල් බිලියන 1,865ක් දක්වා ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. මෙය පෙර වසරට සාපේක්ෂව 41.6%ක වර්ධනයක්.
නමුත්, ඔය විදිහට ආදායම් ඉහළ යද්දී රජය හරි හරියට වියදම් වැඩි කරලා නැහැ. පසුගිය වසරට සාපේක්ෂව වියදම් වැඩි කරගෙන තියෙන්නේ යාන්තම් 2.0%කින් පමණයි. මේ නිසා, පොලී ගෙවීම් හැර, මාස හයට රජය විසින් වියදම් කරලා තියෙන්නේ රුපියල් බිලියන 1,321ක් පමණයි. ඒ කියන්නේ ආදායමෙන් 70.9%ක් පමණයි. මේ ඉතිරි 29.1% ඉතිරි වෙලා තිබෙනවා. රුපියල් වලින් බිලියන 543ක්. එහෙමත් නැත්නම් මෙම වසරේ පළමු මාස හයට රුපියල් බිලියන 543ක ප්‍රාථමික අයවැය අතිරික්තයක්!
ලංකාව දැනට ඉන්න සාර්ව ආර්ථික වැඩපිළිවෙළ අනුව, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 2.3%ක් දක්වා ප්‍රාථමික අයවැය අතිරික්තය ඉහළ දමාගෙන ඒ මට්ටමේ තියාගෙන යන්න වෙනවනේ. ඔය ඉලක්කයට යා යුතුව තියෙන්නේ 2025 අවුරුද්දේදීයි. මේ අවුරුද්දට දීලා තියෙන ඉලක්කය 1.0%ක්. ඒ අනුව, මාස තුනෙන් තුනටත් ඉලක්ක දීලා තිබෙනවා. ජූනි මාසය අවසානයට ඉලක්කය රුපියල් බිලියන 140ක්. නමුත් රජය රුපියල් බිලියන 543ක්ම ඉතිරි කරගන්න සමත් වී තිබෙනවා.
ලංකාව නිදහස ලැබුවට පස්සේ කිසිම දවසක ශ්‍රී ලංකා රජය විසින් මේ මට්ටමේ කාර්ය සාධනයක් පෙන්වලා නැහැ. මේක සැබෑ ක්‍රම වෙනසක්. ආණ්ඩුව කාට ගියත් ඔය පාරේම දිගටම ගියොත් රටට පැහැදිලිව පෙනෙන අනාගතයක් තිබෙනවා.
මේ අවුරුද්ද අවසානයට ලබා දී තිබෙන ප්‍රාථමික අයවැය අතිරික්ත ඉලක්කය රුපියල් බිලියන 300ක්. ඒ අනුව, දැනටම ඉතිරි කරගෙන තිබෙන මුදල මුළු අවුරුද්දේම ඉලක්කයටත් වඩා 81.1%කින් වැඩි මුදලක්. ඇස්තමේන්තුගත දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 1.8%ක් පමණ. වසරේ දෙවන භාගයේදීත් බදු එකතු කිරීම් කාර්යක්ෂම ලෙස සිදු වුනොත් සහ වියදම් ඔය විදිහටම පාලනය වී තිබුනොත් මේ අවුරුද්ද ඇතුළතම 2.3% ප්‍රාථමික අතිරික්ත ඉලක්කය පහු කරලා තවත් එහාට යන්න පුළුවන්. මම හිතන විදිහට බොහෝ විට ඒ වැඩේ වෙයි.
දැනට මහා භාණ්ඩාගාරයේ ප්‍රතිපත්තිය වී තියෙන්නේ ලැබෙන අරමුදල් සියල්ල වියදම් නොකර යම් සංචිතයක් පවත්වා ගන්න එක. ඒ නිසා, යම් සතියක වෙළඳපොළ පොලී අනුපාතික ගොඩක් වැඩිනම් පරණ ණය ගෙවන්න අලුතෙන් ණය නොගෙන ඒ සංචිතයෙන් ගෙවන්න පුළුවන්කම තිබෙනවා. මේ හේතුව නිසා පොලී අනුපාතික මත වන පීඩනය අඩු වෙලා පොලී වියදමත් සීමා වෙනවා. ඒ නිසා පොලී වියදමද ඇතුළුව සමස්ත අයවැය හිඟය කෙරෙහි දෙපැත්තකින් වාසිදායක බලපෑම් එනවා.
පොලී වියදම්ද ඇතුළුව මේ අවුරුද්දේ පළමු මාස හයේ සමස්ත අයවැය හිඟය රුපියල් බිලියන 599ක් පමණයි. පසුගිය අවුරුද්දේ එම මුදල රුපියල් බිලියන 1,243ක්. ඔය විදිහට රජය ආදායම් වැඩි කර ගෙන තියෙන්නේ මිනිස්සුන්ගේ බඩ පිටට ඇලෙන තුරු හූරලා බදු අරගෙන කියලා කෙනෙකුට කියන්න පුළුවන්. වසර දෙකකට කලින් බදු වැඩි කරපු විදිහ ගැන ඒ විදිහට කියන එකේ වැරැද්දක් නැහැ.
රටක රජයක් මොන හේතුවක් නිසා හෝ අර්බුදයට ගිහින් ඊට විසඳුමක් විදිහට ක්ෂණිකව බදු ආදායම් වැඩි කරගන්න අවශ්‍ය වූ විට බදු අනුපාතික ඉහළ දමන්න වෙනවා. මොකද බදු පදනම වැඩි කරගන්න එක එක දවසකින් කරන්න පුළුවන් දෙයක් නොවුනත් බදු අනුපාතික එක රැයකින් ඉහළ දමන්න පුළුවන්. නමුත් ඒ විදිහට දිගින් දිගටම බදු අනුපාතික ඉහළ දමන්න බැහැ. එයින් මිනිස්සුන්ට වෙන පීඩාව පැත්තකින් තිබ්බත් බදු අනුපාතික වැඩි කරලා බදු ආදායම් වැඩි කර ගන්න පුළුවන් යම් උපරිම සීමාවක් තිබෙනවා.
ලංකාවට ලබා දී තිබුණු ඉලක්කය දදේනියෙන් 14.3% දක්වා බදු ආදායම් වැඩි කරගෙන ඒ මට්ටමේ තියාගෙන යන එක. 2022දී හිටපු 7.3% මට්ටමේ ඉඳලා 14.3% මට්ටමට එක පාරට යන්න බැහැ. බදු අනුපාතික වැඩි කරලා යම් මට්ටමකට යා හැකි වුනත් එතැනින් එහාට යන්න බදු පදනම පුළුල් කරගන්න වෙනවා. කොයි තරම් කාර්යක්ෂම රජයකට වුනත් ඒ වැඩේට සැලකිය යුතු කාලයක් යනවා. IMF එක විසින් ශ්‍රී ලංකා රජයට මේ ඉලක්කයට ටිකෙන් ටික යන්න 2028 දක්වා කාලය දී තිබෙනවා. 2025 වසර සඳහා ඉලක්කය 13.9%ක්.
මේ විදිහට බදු ආදායම් ඉලක්ක වලට යන එක ලේසි වැඩක් නෙමෙයි. ඒ සඳහා, අදාළ ආයතන වලට කාර්ය සාධන ඉලක්ක (KPI) ගණනාවක් දී තිබෙනවා. ඒවා ඉතාම විස්තරාත්මක මට්ටමට ගිය ඒවා. නිකම්ම එකතු කළ යුතු සල්ලි ගණන් පමණක් නෙමෙයි. අලුතෙන් විවෘත කළ යුතු බදු ගොනු ප්‍රමාණ, විගණනය කළ යුතු බදු ගොනු ප්‍රතිශතය, නියමිත දිනයට බදු ගෙවීම් ප්‍රතිශතය ආදී ගොඩක් දේවල් සඳහා තියෙන්නේ මාස තුනෙන් තුනට ඉහළ යන ඉලක්ක. ඒ නිසා, අතීතයේ පැවති තත්ත්වයන් එක්ක පසුගිය අවුරුදු දෙක සංසන්දනය කරලා ඒ පරණ විවේචන දිගටම කරන්න පුළුවන් පසුගිය දෙවසර තුළ සිදු වී තිබෙන විශාල වෙනස්කම් ගැන යාවත්කාලීන නැති කෙනෙකුට පමණයි. එහෙම නැතුව බදු අනුපාතික වැඩි කළ නිසා ස්වයංක්‍රීය ලෙස බදු ආදායම් වැඩි වෙලා නෙමෙයි. (මේ දේවල් ගැන ආණ්ඩුව ජනතාව දැනුවත් කරන්නෙත් නැහැ තමයි!)
රජයේ බදු ආදායම් ඉහළ ගිහින් තිබුණත් බදු සහන දෙන්න තවමත් අමාරු ඔය 14.3% ඉලක්කයට යන්න තිබෙන නිසා. හැබැයි මේ දක්වා රජයේ කාර්ය සාධනය ඉලක්ක වලට වඩා ඉදිරියෙන් තිබෙනවා. 2023 වසර අවසානය සඳහා ඉලක්කය වුනේ 9.2% වුනත් 9.8% මට්ටමට ගියා. මේ අවුරුද්ද අවසානයට ඉලක්කය 12.1% වුනත්, දැන් පෙනෙන විදිහට 12.4% වගේ මට්ටමකට යන්න පුළුවන්. ඒ IMF දෙවන විමර්ශනයේ ඇස්තමේන්තුව. මම හිතන්නේ ඊටත් වඩා ගොඩක් එහාට යන්න පුළුවන් වෙයි.
මේ තත්ත්වයන් එක්ක යම් බදු සහනයන් සම්බන්ධව දැනටමත් IMF එක සහ ශ්‍රී ලංකා රජය එකඟ වී තිබෙනවා. හැබැයි ඒවා ඉදිරියේදී පැනවීමට නියමිතව තිබුණු අලුත් බදු හා අදාළ වෙනස්කම්.
මුල් සැලසුමට අනුව 2025 වර්ෂයේදී 1.9%කින් බදු ආදායම වැඩි කර ගත යුතුව තිබුණත් දැන් පෙනෙන විදිහට ඉලක්කයට යන්න තවත් අඩු 1.5%ක් පමණයි. වාහන ආනයනයට ඉඩ ලැබෙද්දී එයින් 0.8%ක් එකතු වෙනවා. වැට් බදු පදනම පුළුල් වෙද්දී තවත් 0.3%ක් එනවා. ඒ නිසා, 2025 සඳහා කලින් යෝජනා වී තිබුණු දේපොළ බද්ද දැන් අවශ්‍ය වෙන්නේ නැහැ. සුළු බදු වෙනස්කම් කිගිපයක් පමණක් කරලා අවශ්‍ය ඉලක්කයට යන්න පුළුවන්.
ලංකාවේම ඉතිහාසය සහ ලංකාවේ ආර්ථික මට්ටමේ ඉන්න ලෝකයේ අනෙකුත් රටවල් එක්ක බලද්දී ලංකාවේ බදු ආදායම් තියෙන්නේ ගොඩක් පහළ මට්ටමකයි. ඒ නිසා, IMF එක ඉන්න මතය ඔය අවශ්‍ය අවම සීමාව දක්වා ආදායම් වැඩි කරගත යුතු බවයි. ඒ නිසා, අලුතෙන් දමන්න යෝජනා වී තිබෙන බදු නොදමා සිටීම වැනි දෙයක් හැර දැනට තිබෙන බදු අඩු කිරීමක් කරන්න පුළුවන් තත්ත්වයක් තවම නැහැ. හැබැයි යන විදිහට මේ අවුරුද්ද අන්තිමේදී කලින් හිතුවට වඩා හොඳ තත්ත්වයක් පෙනෙන්න පුළුවන්.
එහෙම වුනොත් ලබන වසරේදී දැනට තිබෙන බදු අනුපාතික යම් තරමකින් අඩු කරන එක වුනත් කරන්නම බැරි වැඩක් නෙමෙයි. එහෙම කියලා බඩේ ඉන්න ළමයින්ට කේන්දර හදන්න බැහැනේ. අවුරුද්ද ඉවර වෙලා රාජ්‍ය අයවැය ඇස්තමේන්තු හා ජාතික ගිණුම් ඇස්තමේන්තු (දදේනි) එනකම් ඉන්න වෙනවා. ඊට පස්සේ ඒවා පෙන්නලා IMF එකත් එක්ක කතා කරන්න පුළුවන්.
සමහර අය කියන කතාවක් වන්නේ ජනවරම පෙන්නලා IMF එකත් එක්ක හෙට්ටු කරන්න පුළුවන් කියලා. ඒවා මැතිවරණ ඉලක්ක කර කියන කතා. IMF එකත් එක්ක හෙට්ටු කරන්න ජනවරම් පෙන්නන්න අවශ්‍ය නැහැ. රජයේ අපේක්ෂිත ආදායම් කලින් දී තිබෙන ඉලක්ක වලට වඩා වැඩිනම්, ඒ සංඛ්‍යාලේඛණ තහවුරු කර පෙන්නලා බදු කප්පාදුවකට IMF එක කැමති කරගන්න එක අමාරු වැඩක් නෙමෙයි. මීයෝ අල්ලන බව පේනවානම් IMF එක පූසා ඉටිද මැටිද කියලා හොයන්නේ නැහැ. හැබැයි ආදායම් පේන්න නැත්නම්, මොන ජනවරමක් තිබුණත් ඔය හෙට්ටු කිරිලි බොරු!
දැන් යන විදිහට රජයේ ආදායම් වැඩි වෙන බවත්, බදු කපලා ආදායම් අඩු කරගන්න ඉඩක් දැනට නැති බවත් පැහැදිලියිනේ. එහෙම වෙද්දී වියදම් වැඩි වුනේ නැත්නම් අවශ්‍ය ඉලක්ක ප්‍රමාණයට වඩා සල්ලි ඉතුරු වෙනවා. ආණ්ඩුව කාගේ වුනත් ඒ සල්ලි වියදම් කරන්න පුළුවන්. වියදම් කරන්නේ කොහොමද කියන එක දේශපාලන තීරණයක්.
දැන් අපි රාජ්‍ය සේවක වැටුප් කියන මාතෘකාවට ආවොත්, 2022දී එම වියදම රුපියල් බිලියන 956ක්. 2023දී මේ වියදම රුපියල් බිලියන 940 දක්වා අඩු වී තිබෙනවා. මේ අවුරුද්දේ පළමු මාස හතරේ සංඛ්‍යාලේඛණ අනුව මේ වියදම තවත් අඩු වෙමින් තිබෙනවා. මීට හේතුව පසුගිය කාලයේදී අලුත් බඳවා ගැනීම් සිදු නොකිරීමයි. අපි රුපියල් රුපියල් බිලියන 920 ලෙස සලකමු. ඔය සංඛ්‍යාලේඛණය අනුව, රාජ්‍ය සේවක වැටුප් 25%කින් වැඩි කරන්න අවශ්‍ය වන්නේ රුපියල් බිලියන 230ක පමණ මුදලක්. මේ අවුරුද්දේ පළමු මාස හය තුළ පමණක් ඉලක්කය ඉක්මවා ඉතිරි කරගෙන තිබෙන මුදල රුපියල් බිලියන 403ක්. ඒ කියන්නේ ආණ්ඩුව කාට ගියත් ඔය වැඩේ කරන්න ලොකු අමාරුවක් නැහැ.
ආණ්ඩුවට ඡන්ද තියන්න සල්ලි තියෙනවද? මැතිවරණයක් සඳහා වැය වන්නේ රුපියල් බිලියන දහයක් හෝ දොළහක් වැනි මුදලක්. දැන් තත්ත්වය අනුව ඒ වගේ මුදලක් වැය කරන එක කිසිසේත්ම ලොකු දෙයක් නෙමෙයි. හැබැයි එහෙමත් බැරි කාලයක් පහු කරලා තමයි දැන් ඉන්න තැනට ආවේ.
